Tác dụng phụ của thuốc tránh thai có thể gây ra hậu quả nặng nề không thể khắc phục. Thuốc tránh thai là một phương pháp ngừa thai phổ biến nhưng không phải ai cũng biết rõ về các tác dụng phụ của chúng.
1. Phân loại thuốc tránh thai
Hiện nay, có hai loại thuốc tránh thai được sử dụng phổ biến là thuốc tránh thai khẩn cấp và thuốc tránh thai hàng ngày.
1.1. Thuốc tránh thai khẩn cấp
Thuốc tránh thai khẩn cấp chứa hàm lượng cao hormone nữ progestin, có tác dụng ức chế hoặc trì hoãn quá trình rụng trứng. Ngoài ra, thuốc làm đặc chất nhầy ở cổ tử cung, cản trở tinh trùng di chuyển vào tử cung và ngăn chặn quá trình thụ tinh.
Hơn nữa, loại thuốc này còn ức chế sự phát triển của nội mạc tử cung, ngăn không cho trứng đã thụ tinh có cơ hội làm tổ.
1.2. Thuốc tránh thai hàng ngày
Thuốc tránh thai hàng ngày có 2 dạng là thuốc tránh thai kết hợp và thuốc tránh thai chỉ chứa progestin, trong đó:
- Thuốc tránh thai kết hợp: Loại thuốc này chứa cả hai hormone tổng hợp là estrogen và progestin. Estrogen và progesterone là hai hormone tự nhiên trong cơ thể phụ nữ và thuốc tránh thai kết hợp được thiết kế để mô phỏng hoạt động của chúng. Thuốc này thường được uống hàng ngày, thay đổi nồng độ hormone trong cơ thể để ngăn chặn quá trình thụ thai.
- Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin: Loại thuốc này chỉ chứa hormone progestin và không có estrogen. Nó là lựa chọn thích hợp cho những phụ nữ không thể sử dụng estrogen vì các lý do sức khỏe.
2. Cơ chế tác động của thuốc tránh thai
Mang thai xảy ra khi trứng của phụ nữ được thụ tinh bởi tinh trùng của đàn ông. Sau khi thụ tinh, trứng làm tổ trong tử cung và nhận các dưỡng chất cần thiết để phát triển thành thai nhi. Nội tiết tố trong cơ thể phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành sự rụng trứng, chuẩn bị môi trường cho quá trình chấp nhận và phát triển của trứng đã thụ tinh trong tử cung.
Để hiểu được cách sử dụng thuốc tránh thai an toàn, bạn cần nắm rõ cơ chế hoạt động của thuốc tránh thai như sau:
2.1. Thuốc tránh thai kết hợp
Thuốc tránh thai kết hợp hoạt động theo các cơ chế chính:
- Thứ nhất: Nó ngăn chặn sự rụng trứng (buồng trứng không giải phóng trứng hàng tháng).
- Thứ hai: Thuốc làm đặc chất nhầy cổ tử cung, ngăn chặn tinh trùng di chuyển vào tử cung để thụ tinh.
2.2. Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin
Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin hoạt động bằng cách làm đặc chất nhầy cổ tử cung, cản trở tinh trùng gặp trứng. Ngoài ra, nó còn làm mỏng niêm mạc tử cung, khiến trứng đã thụ tinh khó có thể làm tổ.
Sau 3 giờ dùng thuốc, cần sử dụng thêm biện pháp tránh thai khác để đảm bảo hiệu quả. Thuốc này không chứa estrogen, nên tác dụng của thuốc tránh thai sẽ ít hơn, phù hợp cho phụ nữ đang cho con bú và không ảnh hưởng đến chất lượng sữa mẹ.
3. Những đối tượng không nên uống thuốc tránh thai
Việc sử dụng thuốc tránh thai cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên tình trạng sức khỏe của từng cá nhân. Dưới đây là các trường hợp chống chỉ định sử dụng thuốc do tác dụng phụ của thuốc tránh thai:
3.1. Chống chỉ định tuyệt đối
Những trường hợp dưới đây không nên sử dụng thuốc tránh thai kết hợp do ảnh hưởng nghiêm trọng của estrogen đến sức khỏe:
- Phụ nữ dưới 6 tuần sau sinh.
- Người hút thuốc trên 35 tuổi (hút hơn 15 điếu mỗi ngày).
- Người có huyết áp cao (huyết áp tâm thu trên 160mmHg hoặc huyết áp tâm trương trên 100mmHg).
- Người có hoặc đã từng có huyết khối tĩnh mạch (VTE).
- Người bị bệnh tim thiếu máu cục bộ.
- Người có tiền sử bị tai biến mạch máu não.
- Bệnh van tim phức tạp (bao gồm tăng áp động mạch phổi, rung nhĩ, viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn bán cấp).
- Người bị đau nửa đầu với các triệu chứng thần kinh khu trú.
- Ung thư vú (hiện tại).
- Người bị tiểu đường kèm theo bệnh võng mạc, bệnh thận hoặc bệnh thần kinh.
- Người bị xơ gan nặng.
- Người có khối u gan (u tuyến hoặc u gan).
3.2. Chống chỉ định tương đối
Những trường hợp dưới đây cần thận trọng khi sử dụng do một số tác dụng phụ của thuốc tránh thai và nên tham khảo thêm ý kiến bác sĩ:
- Người hút thuốc trên 35 tuổi (hút ít hơn 15 điếu mỗi ngày).
- Người có huyết áp cao mức trung bình (huyết áp tâm thu từ 140 – 159mmHg hoặc huyết áp tâm trương từ 90 – 99mmHg).
- Người trên 35 tuổi bị đau nửa đầu.
- Người có triệu chứng bệnh túi mật.
- Người bị xơ gan nhẹ.
- Người có tiền sử ứ mật liên quan đến việc sử dụng thuốc tránh thai kết hợp.
- Người đang sử dụng các loại thuốc có thể cản trở chuyển hóa thuốc tránh thai.
Việc xác định đúng đối tượng không nên sử dụng thuốc tránh thai là rất quan trọng để tránh những tác dụng phụ nghiêm trọng và bảo vệ sức khỏe toàn diện cho phụ nữ.
- Người có tiền sử tai biến mạch máu não không nên sử dụng thuốc tránh thai
4. Tác dụng phụ của thuốc tránh thai
Việc sử dụng thuốc tránh thai có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là những tác dụng phụ của thuốc tránh thai phổ biến:
- Xuất huyết âm đạo giữa chu kỳ: Xảy ra đột ngột giữa các chu kỳ, đặc biệt trong 3 tháng đầu sử dụng thuốc. Trong thời gian này, thuốc vẫn có hiệu quả nếu được dùng đúng cách và không bỏ lỡ liều nào. Nếu xuất huyết kéo dài hơn 5 ngày hoặc chảy máu nặng hơn 3 ngày, cần liên hệ với chuyên gia y tế để được tư vấn.
- Buồn nôn: Cảm giác buồn nôn nhẹ thường là tác dụng phụ phổ biến khi mới bắt đầu sử dụng thuốc tránh thai, sẽ giảm dần sau một thời gian. Bạn có thể uống thuốc cùng thức ăn hoặc lúc đi ngủ để giảm triệu chứng hiệu quả.
- Đau vú: Gây đau hoặc phì đại vú và thường tự hết sau vài tuần. Để giảm đau vú, bạn có thể giảm lượng muối và caffeine, đồng thời mặc áo ngực hỗ trợ.
- Đau đầu, đau nửa đầu: Hormone trong thuốc có thể làm tăng nguy cơ đau đầu hoặc đau nửa đầu. Sử dụng thuốc liều thấp có thể giúp giảm tỷ lệ đau đầu tốt hơn.
- Tăng cân: Chưa có nghiên cứu lâm sàng về mối liên hệ giữa tác dụng phụ của thuốc tránh thai và tăng cân, một số người có thể bị giữ nước, đặc biệt là ở vùng ngực và hông.
- Thay đổi tâm trạng: Có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và tăng nguy cơ trầm cảm hoặc thay đổi cảm xúc.
- Trễ kinh: Sử dụng thuốc đúng cách nhưng bạn vẫn có thể bị trễ kinh do các yếu tố như căng thẳng hoặc bất thường về nội tiết tố. Nếu trễ kinh hoặc ra kinh rất ít, hãy thử thai trước khi bắt đầu liều thuốc tiếp theo.
- Giảm ham muốn tình dục: Hormone có trong thuốc tránh thai có thể ảnh hưởng đến ham muốn tình dục. Tuy nhiên cũng có một số trường hợp, thuốc tránh thai có thể làm tăng ham muốn do giảm lo lắng về việc mang thai.
- Thay đổi dịch âm đạo: Thay đổi trong dịch âm đạo, như tăng hoặc giảm bôi trơn. Nếu âm đạo bị khô, bạn có thể dùng thêm chất bôi trơn để quan hệ tình dục thoải mái hơn.
- Thay đổi về mắt: Tác dụng phụ của thuốc tránh thai có thể làm dày giác mạc. Sử dụng thuốc tránh thai đường uống có thể gây ảnh hưởng đến các bệnh về mắt.
Ngoài ra, nếu bạn thấy có sự thay đổi bất thường trong cơ thể hoặc gặp những triệu chứng khác lạ, hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ kịp thời.
- Thuốc tránh thai có thể làm giảm ham muốn tình dục
5. Ảnh hưởng lâu dài của thuốc tránh thai
Uống thuốc tránh thai có nguy hiểm không? Việc sử dụng thuốc tránh thai có thể làm tăng nguy cơ gặp phải một số vấn đề sức khỏe nghiêm trọng trong dài hạn. Dưới đây là những ảnh hưởng về sức khỏe cần lưu ý:
5.1. Vấn đề về tim mạch
Thuốc tránh thai kết hợp có thể tăng nhẹ nguy cơ các bệnh tim mạch như đau tim, đột quỵ và huyết khối. Những bệnh này đều có thể gây tử vong. Nguy cơ này có thể cao hơn so với một số loại thuốc cụ thể. Do đó, bác sĩ sẽ chọn loại thuốc phù hợp cho bạn dựa trên tình trạng sức khỏe.
Đối với những người có tiền sử cao huyết áp không kiểm soát hoặc có tiền sử cá nhân, gia đình về huyết khối, nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ, cần tham khảo ý kiến chuyên gia y tế để tìm phương pháp ngừa thai thay thế.
5.2. Nguy cơ ung thư
Nội tiết tố nữ tự nhiên, như estrogen, được cho là có ảnh hưởng đến sự phát triển của một số loại ung thư. Vì vậy, việc sử dụng thuốc tránh thai chứa hormone có thể có tác dụng tương tự và dẫn đến các bệnh ung thư sau:
- Ung thư buồng trứng và nội mạc tử cung: Những bệnh này ít xảy ra hơn ở phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai.
- Ung thư vú: Nguy cơ ung thư vú tăng nhẹ ở những phụ nữ đã sử dụng thuốc tránh thai gần đây, đặc biệt là nếu bắt đầu sử dụng từ tuổi thiếu niên. Tuy nhiên, sau 10 năm không sử dụng thuốc, nguy cơ này sẽ trở về mức bình thường so với người chưa từng sử dụng.
- Ung thư cổ tử cung: Sử dụng thuốc tránh thai trong thời gian dài có thể tăng nguy cơ ung thư cổ tử cung so với người chưa từng sử dụng. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp ung thư cổ tử cung là do virus HPV gây ra. Chưa có kết luận chắc chắn về mối liên hệ giữa HPV và việc sử dụng thuốc tránh thai đường uống.
- Ung thư gan: Các biện pháp tránh thai đường uống có nguy cơ phát triển khối u gan lành tính cao hơn. Tuy nhiên, những khối u này hiếm khi trở thành ung thư. Một số nghiên cứu cho thấy nguy cơ ung thư gan cao hơn sau khi sử dụng thuốc tránh thai ít nhất 5 năm, nhưng các nghiên cứu khác không cho thấy kết quả tương tự.
6. Nên tiêm hay uống thuốc dạng viên?
Phương pháp tiêm ngừa thai có thể mang lại hiệu quả cao hơn vì tránh được rủi ro khi chị em quên uống thuốc hàng ngày. Tuy nhiên, cũng như các biện pháp ngừa thai khác, tiêm ngừa thai sử dụng hormone cũng có những tác dụng phụ và hạn chế nhất định.
Khi sử dụng đúng cách, phương pháp tiêm ngừa thai có hiệu quả lên đến trên 90%. Ngay cả khi quên tiêm nhắc lại, trong số 100 phụ nữ sử dụng phương pháp này, mỗi năm chỉ có khoảng 6 người mang thai. Điều này làm cho phương pháp tiêm trở nên đáng tin cậy hơn so với viên uống.
Tuy nhiên, phương pháp tiêm ngừa thai có thể gây ra một số tác dụng phụ tương tự như thuốc tránh thai dạng viên. Phụ nữ có tiền sử ung thư vú không nên sử dụng phương pháp này. Ngoài ra, việc tiêm ngừa thai có thể làm tăng nguy cơ mắc Chlamydia và HIV, mặc dù nguyên nhân cụ thể chưa được xác định.
7. Các phương pháp tránh thai an toàn khác
Nếu bạn không muốn hoặc không thể sử dụng thuốc tránh thai, vẫn có nhiều phương pháp tránh thai an toàn thay thế:
7.1. Sử dụng bao cao su
Phương pháp này ngăn chặn tinh trùng tiếp xúc với trứng. Bao cao su nam là túi đeo vào dương vật, trong khi bao cao su nữ là một túi có vòng ở mỗi đầu và được đưa vào âm đạo.
Bao cao su phổ biến nhưng thường được làm từ mủ cao su, có thể gây dị ứng. Các vật liệu thay thế gồm polyurethane hoặc da cừu. Tỷ lệ thất bại của bao cao su là khoảng 18% mỗi năm.
7.2. Màng chắn ngừa thai
Đây là một chiếc cốc có vành hình vòm, được đặt vào âm đạo để che phủ cổ tử cung. Nó cần được sử dụng cùng chất diệt tinh trùng để ngăn tinh trùng và trứng gặp nhau.
Nhược điểm là có thể gây nhiễm trùng đường tiểu và kích ứng âm đạo do phản ứng với chất liệu màng chắn hoặc chất diệt tinh trùng. Tỷ lệ mang thai là từ 6 đến 12 trường hợp trên 100 phụ nữ mỗi năm do lỗi thao tác sử dụng.
7.3. Vòng âm đạo (NuvaRing)
Đây là một vòng nhựa được đặt vào âm đạo và giải phóng hormone để ngăn chặn rụng trứng. Vòng được sử dụng trong 3 tuần mỗi tháng, sau đó nghỉ 1 tuần. Hiệu quả ngừa thai đạt từ 88% đến 94% mỗi năm. Tác dụng phụ bao gồm xuất huyết giữa kỳ kinh, đau đầu và giảm ham muốn tình dục.
7.4. Dụng cụ tử cung (DCTC)
Đây là một thiết bị nhỏ bằng nhựa và đồng được đặt vào tử cung. Có 2 loại phổ biến là dụng cụ tử cung chứa hormone và không chứa hormone. DCTC có chứa hormone sẽ làm dày chất nhầy cổ tử cung và ngăn chặn rụng trứng. Loại không chứa hormone sẽ gây phản ứng viêm trong tử cung, làm bất hoạt tinh trùng.
Dụng cụ tử cung có tác dụng kéo dài đến 10 năm và hiệu quả ngừa thai gần như 100%. Tác dụng phụ có thể bao gồm xuất huyết giữa kỳ và kinh nguyệt không đều. Một số dụng cụ tử cung có thể làm cho chu kỳ kinh nguyệt và tình trạng đau bụng kinh nặng hơn.
7.5. Que cấy tránh thai
Là một que nhỏ được cấy vào cánh tay, giải phóng hormone làm dày chất nhầy cổ tử cung, mỏng nội mạc tử cung và ngăn chặn rụng trứng trong 3 năm. Que cấy có hiệu quả ngừa thai gần như 100%. Tác dụng phụ bao gồm đau bụng, đau lưng, nguy cơ u nang buồng trứng lành tính cao hơn và thay đổi chu kỳ kinh nguyệt.
7.6. Triệt sản
Phương pháp này bao gồm phẫu thuật thắt hoặc cắt ống dẫn tinh ở nam hoặc ống dẫn trứng ở nữ. Các biến chứng của phương pháp này có thể bao gồm nhiễm trùng, tụ máu, bầm tím và hình thành u hạt tinh trùng ở nam giới. Triệt sản thường là phương pháp ngừa thai vĩnh viễn.
7.7. Thuốc tiêm tránh thai
Tiêm hormone tránh thai là một phương pháp hiệu quả vì không cần nhớ uống thuốc tránh thai hàng ngày. Depo-Provera là một loại thuốc tiêm ngăn chặn rụng trứng và làm dày chất nhầy cổ tử cung để giảm khả năng tinh trùng tiếp xúc với trứng. Hiệu quả ngừa thai đạt hơn 99% nếu sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, vì người dùng đôi khi quên tiêm nhắc lại, khoảng 6 trong số 100 phụ nữ sẽ mang thai mỗi năm.
8. Lời khuyên khi sử dụng thuốc tránh thai
Bài viết đã cung cấp một số cách sử dụng thuốc tránh thai an toàn cho chị em phụ nữ. BSCKII Đỗ Thị Ngọc Lan khuyên đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng thuốc để đảm bảo bạn hiểu rõ cách sử dụng và những điều cần lưu ý. Bạn nên uống thuốc đúng liều lượng theo quy định để đảm bảo hiệu quả ngừa thai tối đa.
Ngoài ra, nữ giới cũng nên thận trọng khi dùng thuốc tránh thai kết hợp với các loại thuốc khác. Vì một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc tránh thai. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bạn đang dùng thuốc tránh thai kết hợp với các loại thuốc khác.
Nếu chị em có bất kỳ thắc mắc nào về tác dụng phụ của thuốc tránh thai hoặc gặp các vấn đề về sản phụ khoa, hãy tham gia Facebook Group HỎI ĐÁP BỆNH PHỤ KHOA HÀ NỘI để được nhận tư vấn chi tiết.
